Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên: Nguyên nhân, biểu hiện và phương pháp điều trị

Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên là một trong những vấn đề sức khỏe phổ biến mà nhiều người dễ mắc phải, đặc biệt trong thời tiết giao mùa hoặc môi trường ô nhiễm. Vậy, nhiễm khuẩn đường hô hấp trên có thật sự nguy hiểm hay không, và làm sao để bảo vệ sức khỏe của bạn và gia đình khỏi nguy cơ mắc bệnh? Hãy cùng tìm hiểu những thông tin hữu ích ngay sau đây để hiểu rõ hơn về cách phòng ngừa hiệu quả.

Mục lục bài viết

Nguyên nhân dẫn đến nhiễm khuẩn đường hô hấp trên

Nguyên nhân dẫn đến nhiễm khuẩn đường hô hấp trên thường liên quan mật thiết đến quá trình hô hấp hàng ngày. Khi hít thở, không khí sẽ đi qua niêm mạc của hệ hô hấp trên – bao gồm mũi, thanh quản và họng – nơi chúng được làm ẩm, làm ấm và lọc bớt tạp chất trước khi tiếp tục xuống phổi. Trong quá trình này, các cấu trúc bảo vệ như lớp dịch nhầy và lông mao đóng vai trò rất quan trọng: chúng bám giữ và loại bỏ một phần bụi, vi khuẩn và virus từ không khí, giúp ngăn chúng xâm nhập sâu hơn vào hệ hô hấp dưới.

Tuy nhiên, vì thường xuyên tiếp xúc với các tác nhân bên ngoài như vi khuẩn, virus và bụi bẩn, niêm mạc của đường hô hấp trên dễ bị tổn thương. Đặc biệt, vào thời điểm giao mùa, khi thời tiết thay đổi đột ngột hoặc chất lượng không khí giảm do ô nhiễm, sức đề kháng của niêm mạc dễ suy yếu, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh tấn công và gây viêm nhiễm.

Một trong những tác nhân phổ biến gây nhiễm trùng đường hô hấp trên là virus, bao gồm virus cúm, rhinovirus (gây cảm lạnh), và các loại virus gây bệnh viêm xoang, viêm họng. Các loại vi khuẩn như Streptococcus (gây viêm amidan) cũng có thể gây ra các triệu chứng tương tự, nhất là khi hệ miễn dịch của người bệnh bị suy giảm. Bên cạnh đó, yếu tố môi trường như khói bụi, khí thải công nghiệp và các chất gây dị ứng cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm nhiễm ở niêm mạc, góp phần làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường hô hấp trên.

Triệu chứng của nhiễm khuẩn đường hô hấp trên

Triệu chứng của nhiễm khuẩn đường hô hấp trên có thể biểu hiện đa dạng tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ bệnh và cả phản ứng của hệ miễn dịch từng người. Các triệu chứng này có thể xuất hiện sau một thời gian ủ bệnh từ 1 đến 10 ngày, tùy thuộc vào loại tác nhân gây bệnh như virus cúm, cúm, RSV, hay vi khuẩn gây viêm họng.

Triệu chứng phổ biến của nhiễm khuẩn đường hô hấp trên

Nhìn chung, người bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp trên thường xuất hiện các triệu chứng phổ biến sau đây:

Nghẹt mũi và sổ mũi: Đây là dấu hiệu ban đầu và cũng là triệu chứng thường thấy ở hầu hết các trường hợp nhiễm trùng đường hô hấp trên.
Hắt hơi và đau họng: Niêm mạc họng có thể bị kích ứng dẫn đến đau rát, đặc biệt khi nuốt hoặc nói chuyện.
Ho: Có thể là ho khan hoặc ho có đờm, mức độ ho sẽ khác nhau tùy từng thời điểm.
Đau nhức cơ, đau đầu và mệt mỏi: Hệ miễn dịch phản ứng lại tác nhân gây bệnh có thể gây ra đau nhức toàn thân và mệt mỏi kéo dài.
Sốt: Người bệnh có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao, đi kèm cảm giác ớn lạnh.
Các triệu chứng khác: Một số ít người bệnh còn có thể gặp khó thở, đau xoang, ngứa mắt, chảy nước mắt, nôn mửa, buồn nôn, tiêu chảy và khàn giọng.

Triệu chứng của viêm đường hô hấp trên cấp tính

Viêm đường hô hấp trên cấp tính thường xuất hiện đột ngột, nhất là khi có sự thay đổi thời tiết hoặc khi tiếp xúc với các yếu tố như khói bụi, không khí lạnh hay uống nước đá. Các triệu chứng điển hình bao gồm:

Sốt: Bệnh nhân thường sốt cao, kèm theo cảm giác rét run, ớn lạnh. Tình trạng sốt có thể diễn ra trong 1-2 ngày đầu.
Chảy nước mũi và nghẹt mũi: Đây là triệu chứng thường gặp ở trẻ nhỏ, do dịch nhầy tích tụ trong khoang mũi.
Hắt hơi và đau họng: Đặc biệt đau rát khi nuốt thức ăn hoặc nước uống, thậm chí khi nuốt nước bọt.
Ho: Tùy thuộc vào mức độ viêm nhiễm, người bệnh có thể ho nhẹ hoặc ho liên tục.

Các triệu chứng cấp tính thường diễn ra từ 3 đến 7 ngày và sẽ giảm dần nếu bệnh nhân được nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng không giảm mà có dấu hiệu nặng thêm, bệnh có thể chuyển sang giai đoạn mãn tính.

Triệu chứng của viêm đường hô hấp trên mãn tính

Nếu viêm nhiễm kéo dài và không được điều trị triệt để, tình trạng này có thể chuyển sang viêm đường hô hấp trên mạn tính với các triệu chứng dai dẳng hơn, bao gồm:

Rát họng và cảm giác vướng trong họng: Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, giống như có vật gì mắc kẹt trong họng khi nuốt.
Ho kéo dài: Ho có thể xuất hiện liên tục, nhất là vào sáng sớm hoặc ban đêm, gây ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt.
Chảy nước mũi và nghẹt mũi mạn tính: Tình trạng chảy nước mũi có thể xảy ra ở một bên hoặc cả hai bên. Ở người nhiễm vi khuẩn trực khuẩn mủ xanh, dịch mũi có thể chuyển sang màu xanh đục.
Ngủ ngáy và khó thở: Viêm nhiễm kéo dài làm cản trở đường thở, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, dẫn đến tình trạng thở bằng miệng và ngủ ngáy.
Đau xoang và nhức đầu: Triệu chứng này thường gặp ở người trưởng thành do viêm xoang hoặc tắc nghẽn dịch nhầy ở khoang xoang.

Biến chứng khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên

Mặc dù nhiễm khuẩn đường hô hấp trên thường không quá nghiêm trọng, nhưng nếu không điều trị đúng cách và triệt để, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Triệu chứng bệnh kéo dài và dễ tái phát, đặc biệt vào thời điểm giao mùa, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh mà còn tạo gánh nặng cho hệ thống y tế.

Dưới đây là các biến chứng phổ biến có thể xảy ra:

Biến chứng tại phổi: Nhiễm trùng từ đường hô hấp trên có thể lan xuống phổi, dẫn đến viêm phổi hoặc viêm phổi tắc nghẽn mạn tính. Nếu tình trạng viêm nhiễm kéo dài, người bệnh có nguy cơ cao đối mặt với suy hô hấp hoặc áp xe phổi, biến chứng có tỉ lệ tử vong cao nếu không điều trị kịp thời.
Biến chứng ngoài phổi: Nhiễm khuẩn có thể lan vào máu, gây nhiễm trùng huyết, ảnh hưởng đến các cơ quan khác như gan, tim và thận. Những trường hợp này có thể dẫn đến suy đa tạng, tràn dịch màng phổi hoặc tràn dịch màng tim – đều là những biến chứng đe dọa tính mạng.
Biến chứng tim mạch: Vi khuẩn từ nhiễm trùng hô hấp trên có thể gây viêm nội tâm mạc cấp, suy tim hoặc rối loạn nhịp tim, nhất là ở những bệnh nhân có sẵn tiền sử bệnh tim mạch.
Biến chứng tiêu hóa: Trẻ em khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên thường dễ gặp phải các triệu chứng tiêu hóa như vàng da do suy gan, tiêu chảy, và chán ăn.
Biến chứng thần kinh: Các trường hợp nặng có thể gây sốt cao kéo dài, dẫn đến mê sảng, lú lẫn hoặc thậm chí viêm màng não nếu nhiễm khuẩn lan đến hệ thần kinh trung ương.
Biến chứng xa: Ngoài ra, một số biến chứng ít gặp hơn nhưng vẫn có thể xảy ra gồm viêm khớp, viêm tai xương chũm và viêm xoang mãn tính.

Cách chữa trị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên

Để điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên, người bệnh cần tập trung vào việc làm giảm triệu chứng và hỗ trợ cơ thể tự phục hồi. Hầu hết trường hợp nhẹ có thể được điều trị tại nhà với các biện pháp đơn giản, tuy nhiên, với những ca nghiêm trọng hoặc kéo dài, người bệnh nên đến khám và nhận tư vấn từ bác sĩ để tránh biến chứng.

Dưới đây là các biện pháp phổ biến trong điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên:

Nghỉ ngơi đầy đủ: Nghỉ ngơi giúp cơ thể tái tạo năng lượng và tăng khả năng chống lại nhiễm trùng. Ngủ đủ giấc và không làm việc quá sức là cách giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ cơ thể hồi phục nhanh hơn.
Uống nhiều nước: Nước giúp duy trì độ ẩm cho niêm mạc hô hấp, giúp làm loãng dịch nhầy và giảm tình trạng nghẹt mũi. Bù nước cũng quan trọng để thay thế lượng nước và điện giải mất đi do sốt hoặc chảy nước mũi.
Duy trì chế độ dinh dưỡng: Ăn uống đầy đủ dưỡng chất giúp cơ thể có đủ năng lượng để chống lại bệnh tật. Ưu tiên thực phẩm giàu vitamin C, protein và các loại rau củ quả để tăng sức đề kháng.

Điều trị triệu chứng bằng thuốc: Trong nhiều trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc hỗ trợ điều trị triệu chứng nhiễm khuẩn hô hấp trên như

Thuốc hạ sốt, giảm đau: Paracetamol, ibuprofen giúp giảm cơn đau họng, đau đầu và hạ sốt.
Thuốc chống nghẹt mũi: Thuốc kháng histamin có thể giảm nghẹt mũi, giúp người bệnh dễ thở hơn.
Thuốc trị ho: Dextromethorphan, guaifenesin, hoặc codein có thể được kê để giảm ho, giảm kích ứng vùng hầu họng.
Thuốc chống viêm và giảm phù nề: Thuốc chứa steroids như dexamethasone, prednisolone được dùng trong trường hợp có viêm nặng để giảm phù nề niêm mạc.
Thuốc thông mũi: Loại thuốc này giúp thông thoáng đường thở, đặc biệt là khi người bệnh gặp khó khăn trong việc thở do nghẹt mũi.

Phòng ngừa nhiễm khuẩn đường hô hấp trên bằng cách nào?

Phòng ngừa nhiễm khuẩn đường hô hấp trên là bước quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe hô hấp, đặc biệt vào những thời điểm giao mùa khi thời tiết thay đổi thất thường. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

Giữ vệ sinh môi trường sống: Đảm bảo môi trường sống luôn sạch sẽ, ấm áp và thoáng khí là yếu tố đầu tiên giúp ngăn ngừa các bệnh hô hấp. Đặc biệt, hạn chế tiếp xúc với các nguồn bụi bẩn, ô nhiễm không khí và hóa chất dễ bay hơi có thể gây kích ứng đường hô hấp.
Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế đến gần những người đang có triệu chứng hô hấp như ho, hắt hơi hoặc sổ mũi vì virus và vi khuẩn dễ lây lan qua không khí khi người bệnh hắt hơi hoặc ho.
Duy trì uống đủ nước: Cung cấp đủ nước mỗi ngày giúp giữ ẩm niêm mạc hô hấp, làm giảm nguy cơ nhiễm trùng và loại bỏ các tác nhân gây bệnh khỏi cơ thể.
Chế độ dinh dưỡng đầy đủ: Dinh dưỡng hợp lý, đầy đủ giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ cơ thể tự bảo vệ khỏi các tác nhân gây bệnh. Chú ý bổ sung vitamin C, kẽm và các loại chất chống oxy hóa từ thực phẩm như rau xanh, trái cây và các nguồn đạm tốt.
Giữ ấm cơ thể khi thời tiết lạnh: Thời tiết lạnh làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp trên, do đó giữ ấm cơ thể, nhất là vùng cổ và ngực, sẽ giúp ngăn ngừa bệnh hiệu quả.
Lưu ý chăm sóc cho nhóm đối tượng dễ bị nhiễm bệnh: Trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh nền về hô hấp cần được chăm sóc đặc biệt, tránh môi trường ô nhiễm và đảm bảo dinh dưỡng, vì họ có hệ miễn dịch yếu và dễ nhiễm bệnh hơn.
Tăng cường hệ miễn dịch qua tập luyện: Thường xuyên vận động, tập thể dục nhẹ nhàng giúp cải thiện sức đề kháng và hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp.
Vệ sinh tai mũi họng thường xuyên: Sử dụng nước muối sinh lý hoặc một số sản phẩm chuyên dụng như xịt họng lợi khuẩn, hoặc xịt họng keo ong để vệ sinh cũng như tăng cường sức khỏe hệ hô hấp.

Kết luận

Tóm lại, mặc dù nhiễm khuẩn đường hô hấp trên thường ở mức độ nhẹ và có thể tự khỏi, nhưng việc xem nhẹ hoặc không điều trị đúng cách có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng lan rộng, ảnh hưởng đến thị lực, hoặc nghiêm trọng hơn là viêm não, nhiễm trùng huyết. Do đó, việc nhận biết sớm các triệu chứng và thực hiện các biện pháp phòng ngừa như giữ vệ sinh môi trường, tăng cường hệ miễn dịch và tránh tiếp xúc với nguồn lây nhiễm là vô cùng quan trọng. Hy vọng qua bài viết này bạn sẽ có thêm kiến thức để phòng ngừa và điều trị khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên.

Bài viết được Dược sĩ Cồ Minh Hằng của Công ty cổ phần thương mại Altaco tổng hợp và biên soạn lại. Một số tài liệu tham khảo cho bài viết: