Viêm xoang bướm là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách điều trị ra sao?

Viêm xoang bướm là một dạng viêm xoang phức tạp, khó phát hiện bởi vị trí nằm sâu bên trong hốc mũi. Do đó, nhiều người không chỉ khó nhận biết các dấu hiệu ban đầu mà còn thường băn khoăn liệu căn bệnh này có thực sự nguy hiểm. Việc thiếu thông tin chính xác khiến bệnh nhân dễ chủ quan, dẫn đến chậm trễ trong điều trị và làm giảm hiệu quả của quá trình chữa trị. Vậy viêm xoang bướm có những triệu chứng nào và phương pháp điều trị ra sao?

Viêm xoang bướm là gì?

Viêm xoang bướm là một bệnh lý viêm nhiễm xảy ra bên trong xoang bướm, đặc trưng bởi tình trạng viêm lớp niêm mạc của xoang bướm ở một hoặc cả hai bên. Xoang bướm, nằm ở vị trí sâu nhất trong các xoang, có cấu trúc đặc biệt và liên kết mật thiết với các cơ quan quan trọng như mắt, mũi, họng, tuyến yên, và hệ thần kinh. Chính vì vị trí đặc thù này mà bất kỳ viêm nhiễm hay thay đổi nào ở xoang bướm đều có thể tác động mạnh đến các cơ quan lân cận, làm tăng nguy cơ xuất hiện các triệu chứng phối hợp hoặc các biến chứng nguy hiểm.

Bệnh viêm xoang bướm còn được biết đến dưới tên gọi là viêm xoang bướm đơn độc (ISS). Khi niêm mạc xoang bướm bị viêm, dịch mủ dễ tích tụ trong xoang, tạo môi trường lý tưởng cho vi khuẩn và các vi sinh vật có hại phát triển, gây nên các triệu chứng kéo dài và khó điều trị. Khác với các loại viêm xoang khác, tình trạng viêm trong xoang bướm không chỉ gây đau nhức và khó chịu mà còn có thể ảnh hưởng đến mắt, gây suy giảm thị lực tạm thời hoặc kéo dài. Bệnh cũng có thể lan đến các vùng xung quanh như mũi và họng, gây thêm các tình trạng như viêm xoang cạnh mũi, viêm mũi vận mạch, hay viêm amidan.

Hơn nữa, vì xoang bướm nằm sâu trong hộp sọ, gần sát với não và các dây thần kinh quan trọng, nên tình trạng viêm nhiễm tại đây có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Những biến chứng này có thể bao gồm viêm màng não, áp xe não, và nhiễm trùng lan rộng. Do đó, nhận biết sớm viêm xoang bướm và có biện pháp can thiệp đúng lúc là điều cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Nguyên nhân dẫn đến viêm xoang bướm?

Viêm xoang bướm xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, những nguyên nhân chính thường là do lỗ thông của xoang bướm bị bít tắc, khiến dịch nhầy tích tụ và trở thành môi trường lý tưởng cho vi sinh vật phát triển. Dưới đây là các yếu tố phổ biến gây nên tình trạng viêm xoang bướm
Nhiễm khuẩn và nấm.

Môi trường ô nhiễm, tiếp xúc thường xuyên với bụi bẩn, hóa chất, hoặc các chất gây dị ứng có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm xâm nhập vào xoang bướm. Khi các tác nhân này phát triển trong xoang, chúng gây ra tình trạng viêm nhiễm niêm mạc và kích thích phản ứng miễn dịch, dẫn đến sưng tấy, đau nhức và tắc nghẽn xoang.

Cấu trúc mũi bất thường

Một số người có cấu trúc mũi khác biệt như vách ngăn mũi bị vẹo bẩm sinh hoặc tổn thương vách ngăn mũi do tai nạn hoặc phẫu thuật. Những bất thường này làm giảm khả năng lưu thông không khí và dịch nhầy, khiến khoang mũi dễ bị bít tắc và không thể bảo vệ tốt xoang bướm khỏi các tác nhân viêm nhiễm. Việc không thông thoáng trong khoang mũi sẽ làm dịch ứ đọng trong xoang bướm, tạo điều kiện cho viêm nhiễm phát triển.

Biến chứng từ các bệnh lý hô hấp khác

Các bệnh lý hô hấp mạn tính như viêm mũi dị ứng, polyp mũi, viêm mũi vận mạch, và viêm amidan cũng có thể dẫn đến viêm xoang bướm. Khi các bệnh lý này gây sưng tấy và chèn ép khoang mũi, dịch nhầy từ xoang không thể thoát ra ngoài một cách tự nhiên, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm xoang bướm.

Suy giảm hoặc rối loạn hệ miễn dịch

Những người có hệ miễn dịch yếu hoặc bị rối loạn miễn dịch, như người mắc HIV/AIDS, hoặc những người đang dùng các loại thuốc có tác dụng phụ làm suy giảm miễn dịch, sẽ dễ bị nhiễm trùng hơn. Khi hệ miễn dịch không đủ mạnh để ngăn chặn vi khuẩn và vi rút, niêm mạc xoang bướm trở nên dễ tổn thương và dễ bị viêm nhiễm.

Khối u ở sàn sọ hoặc vòm họng

Trong một số trường hợp hiếm gặp, sự xuất hiện của các khối u ở sàn sọ hoặc vòm họng có thể chèn ép lên xoang bướm, làm tắc nghẽn lỗ thông của xoang và dẫn đến viêm nhiễm.

Tác nhân gây viêm xoang do virus và vi khuẩn

Virus và vi khuẩn cũng là những tác nhân gây viêm xoang bướm phổ biến. Chúng có thể xâm nhập từ môi trường bên ngoài, hoặc là biến chứng từ những bệnh lý nhiễm khuẩn đường hô hấp khác như cảm lạnh hoặc cúm. Khi xâm nhập vào niêm mạc xoang bướm, virus và vi khuẩn tạo ra các phản ứng viêm và dẫn đến sự tích tụ dịch nhầy, làm tình trạng viêm trở nên nặng nề hơn.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh viêm xoang bướm

Viêm xoang bướm thường gây ra những triệu chứng khá đa dạng và dễ nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp khác, tuy nhiên có thể nhận biết bệnh qua 6 dấu hiệu dưới đây

Đau nhức vùng đầu và vùng mặt

Đau đầu và đau mặt là dấu hiệu điển hình của viêm xoang bướm, với những cơn đau không cố định ở một vị trí và thường không thuyên giảm khi sử dụng thuốc giảm đau thông thường. Đặc biệt, khi cử động đầu hoặc mặt, cơn đau có thể lan từ vùng giữa hai mắt, lên đỉnh đầu, và ra sau gáy, gây cảm giác nặng nề, khó chịu.

Viêm mũi

Viêm mũi với các biểu hiện như nghẹt mũi, sổ mũi, và chảy nước mũi nhiều thường là triệu chứng xuất hiện đầu tiên. Dịch mũi có thể chuyển màu xanh hoặc vàng, khứu giác cũng giảm rõ rệt, thậm chí có thể mất hẳn do các dây thần kinh khứu giác bị ảnh hưởng bởi tình trạng viêm xoang bướm.

Sốt nhẹ

Khi cơ thể phải chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn và vi rút, người bệnh có thể sốt nhẹ, cảm giác nóng trong người. Thông thường, sốt sẽ đi kèm với các bệnh lý đường hô hấp như viêm amidan, viêm họng, và viêm thanh quản, khiến cơ thể càng thêm mệt mỏi.

Hắt hơi liên tục

Hắt hơi là phản xạ tự nhiên của cơ thể khi mũi bị kích thích do ứ đọng dịch trong xoang bướm. Ngoài ra, dịch xoang có thể chảy xuống họng, gây tắc nghẽn và làm cho miệng có mùi khó chịu. Tình trạng này kéo dài không chỉ gây hắt hơi nhiều mà còn khiến người bệnh cảm thấy rất khó chịu ở vùng họng.

Rối loạn thị giác

Vì xoang bướm nằm sát mắt, tình trạng viêm nhiễm có thể lan đến thị giác. Người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng như nhìn mờ, nhìn đôi, hoặc tầm nhìn bị ngắn lại. Trong trường hợp nghiêm trọng, bệnh có thể gây giảm thị lực một bên hoặc giảm thị trường, làm ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày.

Đau tai

Mặc dù không phổ biến, đau tai cũng có thể xuất hiện khi viêm xoang bướm đã chuyển biến nặng, liên quan đến các biến chứng gần màng não. Đau tai thường đi kèm cảm giác buồn ngủ nhiều, là dấu hiệu cho thấy bệnh cần được điều trị ngay lập tức để tránh ảnh hưởng đến não bộ. (1)

Viêm xoang bướm để lâu sẽ dẫn đến biến chứng gì?

Viêm xoang bướm là bệnh lý nghiêm trọng, đặc biệt khi không được điều trị kịp thời. Với vị trí nằm sâu trong hộp sọ, xoang bướm nằm sát nhiều cấu trúc quan trọng như nền sọ, các dây thần kinh và mạch máu lớn. Vì vậy, viêm nhiễm ở xoang bướm có nguy cơ lan rộng sang các vùng lân cận và gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là các biến chứng có thể gặp phải:

Biến chứng tại hốc mắt

Do xoang bướm liên kết gần gũi với hốc mắt, viêm xoang bướm có thể gây ảnh hưởng đến vùng này, bao gồm:

• Viêm mô tế bào hốc mắt: Đây là tình trạng viêm mô mềm xung quanh hốc mắt, gây ra sưng đỏ và đau nhức, thậm chí có thể gây giảm thị lực nếu không điều trị kịp thời.
• Áp xe hốc mắt: Khi vi khuẩn xâm nhập sâu vào hốc mắt, áp xe có thể hình thành và gây sưng đau dữ dội, có nguy cơ gây mất thị lực.
• Áp xe dưới màng cứng: Đây là một dạng áp xe phát triển dưới màng cứng của mắt, rất nguy hiểm vì có thể lan nhanh, đe dọa tầm nhìn và sức khỏe tổng quát của bệnh nhân.

Biến chứng nội sọ và mạch máu

Viêm xoang bướm có thể lan rộng lên khoang nội sọ thông qua các tĩnh mạch không có van kết nối xoang với các vùng mạch máu và thần kinh quanh não, gây ra những biến chứng nguy hiểm sau:

• Huyết khối xoang hang: Xoang bướm có kết nối trực tiếp với xoang hang, là nơi chứa nhiều mạch máu quan trọng. Khi nhiễm khuẩn lan đến đây, huyết khối xoang hang có thể xảy ra, làm tắc mạch máu và dẫn đến chứng phình động mạch nhiễm trùng. Huyết khối này là biến chứng hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ hoặc tử vong.
• Viêm màng não: Viêm nhiễm từ xoang bướm có thể lan đến màng não, gây viêm màng não. Biến chứng này thường biểu hiện bằng các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao, cứng cổ, đau đầu dữ dội, có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
• Áp xe não: Đây là tình trạng hình thành ổ mủ trong não do nhiễm khuẩn từ xoang bướm. Áp xe não là biến chứng rất nguy hiểm, có thể gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong.
• Áp xe ngoài màng cứng: Tình trạng mủ tích tụ giữa màng cứng và xương sọ, gây đau đớn, sốt cao, và nguy cơ biến chứng nội sọ khác.

Ngoài những biến chứng phổ biến kể trên, viêm xoang bướm kéo dài còn có thể gây viêm tủy xương hoặc viêm tắc các xoang tĩnh mạch nội sọ. Dù hiếm gặp, những biến chứng này thường diễn biến phức tạp và khó điều trị.

Cách điều trị viêm xoang bướm hiệu quả

Viêm xoang bướm có thể điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và áp dụng phương pháp đúng. Dưới đây là các phương pháp điều trị chính:

Điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa là phương pháp đầu tiên được chỉ định cho hầu hết các trường hợp viêm xoang bướm ở mức độ nhẹ đến trung bình. Các phương pháp nội khoa thường được áp dụng bao gồm:

• Sử dụng thuốc kháng sinh: Viêm xoang bướm thường do vi khuẩn, đặc biệt là Streptococcus pneumoniae, gây ra. Để chống lại vi khuẩn này, các bác sĩ thường kê thuốc kháng sinh phổ rộng nhằm ngăn ngừa và điều trị nhiễm trùng.
• Corticosteroid tại chỗ: Thuốc corticosteroid dạng xịt hoặc nhỏ giúp giảm viêm niêm mạc xoang bướm, giảm tình trạng nghẹt mũi và chảy nước mũi sau. Đây là phương pháp giúp kiểm soát triệu chứng nhanh chóng và ngăn ngừa viêm nhiễm lan rộng. Xịt họng keo ong hay xịt mũi họng lợi khuẩn sẽ là sự lựa chọn tốt cho người bệnh.
• Máy khí dung mũi: Một số triệu chứng viêm xoang như chảy nước mũi sau và nghẹt mũi có thể được cải thiện hiệu quả bằng máy khí dung mũi. Thiết bị này giúp đưa dung dịch nước muối hoặc thuốc điều trị vào sâu trong xoang bướm, giúp làm sạch, giảm đau và giảm kích ứng.
• Nước muối sinh lý: Rửa mũi bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch khoang mũi, giảm vi khuẩn và vi rút, đồng thời giúp dịch nhầy dễ dàng được đẩy ra ngoài. Phương pháp này tuy đơn giản nhưng mang lại hiệu quả cao trong việc giảm triệu chứng.

Khi phát hiện và điều trị sớm, phần lớn bệnh nhân viêm xoang bướm đáp ứng tốt với điều trị nội khoa. Tuy nhiên, nếu tình trạng bệnh không cải thiện hoặc có nguy cơ biến chứng, phương pháp phẫu thuật sẽ được cân nhắc.

Phẫu thuật

Phẫu thuật là phương pháp điều trị được chỉ định khi các biện pháp nội khoa không mang lại hiệu quả hoặc khi viêm xoang bướm có dấu hiệu biến chứng nguy hiểm. Một số phương pháp phẫu thuật phổ biến bao gồm:

• Nội soi qua mũi: Đây là phương pháp phẫu thuật phổ biến và ít xâm lấn nhất, trong đó các bác sĩ sử dụng ống nội soi đưa qua mũi để tiếp cận xoang bướm, giúp lấy bỏ mô viêm nhiễm hoặc mủ tích tụ. Phương pháp này giúp bệnh nhân hồi phục nhanh và ít đau đớn.
• Nội soi qua vách ngăn: Đối với những bệnh nhân có cấu trúc vách ngăn mũi bất thường hoặc gặp khó khăn trong việc thông thoáng xoang, phương pháp nội soi qua vách ngăn sẽ được áp dụng để điều chỉnh và cải thiện lưu thông khí, ngăn ngừa dịch nhầy ứ đọng.
• Nội soi qua xoang sàng: Trong những trường hợp viêm nhiễm lan rộng, phẫu thuật nội soi qua xoang sàng sẽ giúp làm sạch các vùng lân cận, ngăn chặn viêm nhiễm lây lan.
• Mở rộng xương bướm: Đối với những trường hợp hiếm gặp bị viêm xoang bướm đơn độc và có tỷ lệ tái phát cao, phương pháp mở rộng xương bướm có thể được thực hiện để loại bỏ hoàn toàn mô viêm nhiễm hoặc mô nấm, polyp gây bít tắc.

Phương pháp phẫu thuật hiện đại giúp hạn chế tối đa sự xâm lấn và mang lại hiệu quả cao trong điều trị viêm xoang bướm, đặc biệt đối với các trường hợp nặng hoặc có nguy cơ biến chứng. Sau khi phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được theo dõi và hướng dẫn chăm sóc để đảm bảo tình trạng viêm nhiễm không tái phát. (2)

Kết luận

Viêm xoang bướm là một tình trạng viêm xoang khó nhận biết do vị trí nằm sâu và triệu chứng không đặc hiệu, khiến nhiều người dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Tuy nhiên, đau đầu dai dẳng, kèm theo các triệu chứng như nghẹt mũi, sổ mũi hoặc sốt nhẹ, có thể là những dấu hiệu cảnh báo tình trạng này. Hãy nắm bắt ngay những dấu hiệu nhận biết sớm và cách điều trị để bảo vệ sức khỏe gia đình bạn.

Bài viết tham khảo thông tin tại:

(1): NasoNeb®. (n.d.). Sphenoid sinusitis. https://www.nasoneb.com/blogs/healthtalk/sphenoid-sinusitis.
(2): Rimal, D., Hashmi, S. M., & Prinsley, P. (2006). An unusual presentation of sphenoid sinusitis with septicaemia in a healthy young adult. Emergency Medicine Journal, 23(6), e36. https://doi.org/10.1136/emj.2005.033340.